عرفان درشعرعبدالقادربیدل

بیدل کیست؟

بیدل عارف دل باخته وشاعرتوانمندوظریف اندیش فارسی سرای سبک هندی است، شاعری که مفاهیم بلندعرفانی فلسفی، اجتماعی و سیاسی رابانازک اندیشی وخیال پردازی های قدرتمندانه خود درقالب شعرگنجانده است وهنرنمایی های شگفت آوری را ازخودبروزداده وبه نمایش گذاشته است.لازم است قبل ازاین که به جنبه های عرفانی شعربیدل بپردازم، به طورمختصری راجع به خودبیدل سخن به میان آورم.

" بیدل شاعری است زادۀ هندوستان وپروردۀ محیط ادبی آن کشوردرقرنهای یازدهم ودوازدهم هجری، یعنی اواخردوره ای که هندکانون زبان وادب فارسی بود. به همین سبب گاهی اورابه« عظیم آبادی» یا«دهلوی» هم ملقب می کنند.

اودرسال1054ق. درشهرعظیم آبادازایالت پتنه به دنیا آمد.پدرش عبدالخالق که سپاهی ای بودصوفی مشرب،نام عبدالقادرگیلانی سرسلسله صوفیان قادری رابر فرزندش نهاد.اجدادآنهامغولانی کوچیده ازماوراء النهربودند.

عبدالقادربه زودی ازپدرومادریتیم شد وبه سایه حمایت عمش میرزاقلندردرآمد که خودسرداری شجاع بود ودرعین حال، مردی اهل عرفان ومعرفت. عبدالقادرجوان تحصیلات سنتی مدرسه ای رابه اشارۀ میرزاقلندررهاکرد؛به شاگردی اهل تصوّف ومجذوبان عصردرآمد وبه اتکای هوش وذکاوت سرشارش به زودی مبادی عرفان وطریقت راآموخت."(1)

میرزاعبدالقادربیدل ازابتدای نوجوانی به شعرروی آوردوتخلّص «بیدل» رابرای خود برگزیداو دارای استعدادفوق العاده ای بوده وازقریحۀ شگفت آورشعری و ذوق بالای هنری برخورداربود اوتوانست آثاروسروده های وصف ناپذیری راخلق کند.

" اوازقوم برلاس یا ارلاس جغتائی است. بیشتر عمر خودرادربنگاله بسربرده و در دهلی وفات یافت.(سوم صفر1133 هـ.ق) ودرهمین شهردرصحن خانه خویش بخاک سپرده شد.مزاراورادرسال1199، یعنی 66سال پس از مرگش یکی ازنویسندگان دیده اما اکنون خاکجای اوبدرستی معلوم نیست البته در دهلی قبری به نام بیدل تعمیرکرده اند که موردتردید است." (2)

برخی نقل هاحاکی ازآن است زمانی که ابوالمعانی میرزا عبدالقادر بیدل ازدنیا رفت ودرصحن خانه خود درهنددفن گردید،بعدهامشتاقان بیدل استخوان های اوراازهند به سرزمین اصلی او یعنی افغانستان انتقال دادند.

"عظام بیدل بعد از دفن موقت در صحن خانه‌اش، به وسیلهٔ مریدان و ارادتمندان و بازماندگان خاندانش، به وطن اصلی او افغانستان انتقال داده شده، و مزار وی در هند نیست، بلکه، در قریهٔ خواجه رواش کابل می‌باشد."(3)

بیدل درقالب های مختلف شعری، شعرسروده است آثاراوبیانگراین واقعیت است که بیدل ازعلم ودانش بالایی برخورداربوده است.تمام سروده های اوحاکی از محتوای عمیق ومعارف ارزشمنداست.

" بیدل را ازروی آثاراووسخنان تذکره نویسان، شاعری دانشمند، عارف مسلک، فروتن وقناعت پیشه می یابیم.اوبرعلوم ادبی،عرفان،فلسفه ودیگردانشهای عصروقوفی تمام داشت ومی توان گفت دانشمند ترین شاعربزرگ فارسی بعدازعبدالرحمان جامی، هم اوست. درعرفان ازپیروان مکتب ابن عربی به حساب می آمد ودرعین حال، اطلاعات خوبی ازآراءوعقایدهندوان داشت." (4)

ازلحاظ فن شعری، اودرآثارخودهنرنمایی های راانجام داده است که انسان را به حیرت وا می دارد.درمیان سبک های شعری، سبک هندی ویژگی های خاص خودرا داردوبیدل به عنوان برجسته ترین نمایده سبک هندی باهنرنمایی های زیبایی که ازخودبروزداده است سبک هندی را اوج بخشیده است.